Veranderkracht
Organiseren voor verandering
Innoveren in de publieke sector is nooit zonder risico. Gemeenten werken met publiek geld, staan onder streng toezicht en fouten worden breed uitgemeten.
Het is dan ook verleidelijk om op veilig te spelen. De reflex is vaak: dikke plannen van aanpak, eindeloze checklists en strakke controlemechanismen. Maar juist dat werkt niet.
De werkelijkheid van gemeentelijke uitvoering is complex en constant in beweging. Belangen botsen, meningen verschillen en de buitenwereld verandert razendsnel door verkiezingsuitslagen, maatschappelijke trends of technologische innovaties. Een vastomlijnd stappenplan houdt daar geen stand.
De gemeente van de toekomst laat zich simpelweg niet voorspellen. Wat wel kan, is leren omgaan met verandering. Hoe je dat doet, en hoe je voortdurend kunt vernieuwen en zo toekomstbestendig blijft, lees je in dit hoofdstuk.
“Het zijn niet de sterkste van een soort die overleven en ook niet de intelligentste. Het zijn degene die zich het best op veranderingen aanpassen.”
“
Leon C. Megginson (1963)
Vrij naar de ideeën van Darwin
Wendbaar organiseren: het Organisatie Model Gemeenten (OMG)
Bijna elke gemeente heeft een toekomstvisie voor haar stad of dorp. Maar hoe ziet de gemeentelijke organisatie van de toekomst er eigenlijk uit? Daarover wordt veel minder geschreven. Vaak blijft het beperkt tot structuren en systemen, alsof de organisatie een machine is waar je af en toe een onderdeel van vervangt.
De werkelijkheid is anders: gemeentelijke dienstverlening is niet alleen ingewikkeld, maar wordt door maatschappelijke en technologische ontwikkelingen steeds complexer. Dat vraagt om een nieuwe manier van organiseren.
Als antwoord hierop ontwikkelden we samen met de Vereniging Directeuren Publiekszaken (VDP) en andere partners, het Organisatie Model Gemeenten (OMG). In dit model staat wendbaarheid centraal: de mogelijkheid om snel en flexibel in te spelen op veranderende omstandigheden, zoals maatschappelijke vraagstukken, technologische innovaties en de krapte op de arbeidsmarkt.
Wat dit model bijzonder maakt, is dat het niet alleen gaat om bestuur en management. Iedere medewerker speelt een cruciale rol. Wendbaarheid betekent eigenaarschap tonen, initiatief nemen en samenwerken in wisselende teams, afhankelijk van de opgave. Zo ontstaat een organisatie die meebeweegt met de omgeving en tegelijk stevig verankerd blijft.
Bouwen aan een toekomstbestendige gemeente
Het OMG biedt concrete handvatten om te bouwen aan een toekomstbestendige gemeentelijke organisatie, waarin structuur, cultuur en leiderschap met elkaar in balans zijn. Een organisatie die niet alleen plannen maakt, maar klaarstaat om te handelen wanneer de omgeving daarom vraagt.
Vind alles over de OMG toolbox
Veranderinitiatieven in gemeenten: gemaakt om te blijven
Het initiëren van verbeterprojecten roept de vraag op of en in hoeverre de verbetering ook echt landen en zich duurzaam nestelen in de organisatie. Ook bij de selectie van de 15 pilots speelde duurzaamheid en herbruikbaarheid een belangrijke rol.
Vandaar dat we in de zijlijn van het pilotprogramma onderzoek hebben uitgezet naar het zogenoemde 'beklijven' van veranderingen in organisaties.
De database van GemeenteDelers casussen vormde een rijke bron. Het onderzoek is gedaan onder casussen die in de periode 2021-2024 hebben meegedaan aan deze landelijke competitie om inspirerende initiatieven op te halen vanuit de uitvoeringspraktijk van alle domeinen, zodat andere gemeenten er hun voordeel mee kunnen doen. Een tipje van de sluier: de levensvatbaarheid van gemeentelijke verbeterinitiatieven is best hoog.
Lees hier de levensvatbaarheid
Het wat, hoe en waarom van de vervolgaanpak
In de vervolgaanpak van het programma omarmen we juist deze briljante mislukkingen om het lerend vermogen van gemeenten te versterken, en blijft de methodiek en cultuur bestaan waarin experimenteren loont. De pilots laten zien dat het oplossen van complexe maatschappelijke opgaven vraagt om lef, samenwerking en het vermogen om te leren van wat niet werkt. Zo wordt falen geen eindpunt, maar een ‘volgende stap naar voren’ naar duurzame vernieuwing van de gemeentelijke uitvoering.
Van briljante mislukking tot gezamenlijke vooruitgang
Het programma Uitvoeringskracht en Arbeidsmarktkrapte draaide om één uitgangspunt: leren door te doen. In vijftien pilots, verspreid over het land, gingen gemeenten actief aan de slag met innovatieve oplossingen voor personeelskrapte en uitvoeringsproblemen. Niet alles verliep volgens plan: een pilot werd vroegtijdig stopgezet, sommige trajecten vroegen meer tijd, opschaling lukte niet altijd en technologische ontwikkelingen gingen soms sneller dan de pilot zelf.
Maar juist daar lag de kracht. Door continu te leren van ervaringen, te experimenteren op lokaal niveau, kennis te delen in leer- en ontwikkelnetwerken en waarderend onderzoek toe te passen, zijn ideeën en resultaten telkens verbeterd. Gemeenten werkten in experimenteerruimtes samen met partners aan nieuwe werkwijzen en ontdekten wat wel én niet werkt.
Natuurlijk zijn er pilots die qua resultaten het meest in het oog springen. Toch zijn ook de zogenoemde ‘minder geslaagde’ pilots waardevol. Het zijn geen mislukkingen in de negatieve zin, maar juist voorbeelden van wat het Instituut voor Briljante Mislukkingen benadrukt: falen levert belangrijke inzichten op, mits die worden herkend, gedeeld en benut.
Het erkennen van mislukkingen is daarmee een essentiële bouwsteen van innovatie. Door patronen te herkennen en verhalen te delen, ontstaat ruimte voor reflectie en verbetering. De pilots laten zien dat wendbaarheid en het nemen van risico’s onmisbaar zijn. Of het nu gaat om AI-gedreven besluitvorming, nieuwe opleidingsvormen of intergemeentelijke samenwerking: niet alles lukt in één keer, maar elke poging brengt gemeenten wel een stap verder.
Volgende pagina
Toolkit
